De overname van ‘die’
De overname van ‘die’
Kantine kroniek 9
Tijdens deze mooie dagen fiets ik na mijn lessen naar het park. Ik controleer in het gras het werk van mijn studenten, en krijg een blik in de toekomst van de Nederlandse taal.
Een aantal jaar geleden verscheen het boek Hun hebben de taal verkwanseld van Jan Stroop. In een van de hoofdstukken betoogde hij, als ik het mij goed herinner, dat het verschil tussen ‘hen’ en ‘hun’ een historisch verzinsel is. Destijds vond ik zijn betoog een pak van mijn hart, omdat ik het paar dikwijls door elkaar haalde.
Het goed schrijven van ‘hen’ of ‘hun’ vereist namelijk enig denkwerk, én je moet weten wat het lijdend voorwerp en het meewerkend voorwerp is. Stroop betoogde dat ‘hun’ sterker verankerd is onze taal/cultuur en dat het ‘hen’ zal verdringen. Dat betekent dat ‘Ik zie hun al’, op ten duur gangbaar zal worden in de schrijftaal. Hun zal meer verdringen. Bijvoorbeeld: ‘Hun hebben gelijk’ – reeds al vaak gehoord.
De meesten zullen dat onwennig vinden, maar taal is ontembaar.
Eén van de andere taalverschuivingen in het schrijven is de overname van ‘die’. Ik heb lang gedacht dat ‘die’ alleen het aanwijzende voornaamwoord ‘dat’ ging vervangen. Maar ik hoor in de spreektaal én zie in schrijfopdrachten van mijn studenten dat ook ‘deze’, ‘dat’ en ‘dit’ door ‘die’ worden opgeslokt. Deze wending in de taal is nog niet massaal aanwezig, maar het gebeurt, stap voor stap.
Er is lang gedacht dat het overmatige gebruik van ‘die’ komt door taalarmoede of niet weten hoe de taalregels toe te passen. En dat dit fenomeen vooral voorkomt aan de randen van grote steden. Maar dat klopt niet, de overname van ‘die’ loopt door alle wijken van iedere stad, schoolniveaus en sociale achtergronden. Het is te eenvoudig om naar buiten te wijzen en het af te doen als straattaal, een uiting van een subcultuur, en te denken dat het voorbij gaat. Het is een daadwerkelijke verandering in de taal.
Misschien zegt Jan Stroop dat het verdringen van ‘deze’, ‘dit’ en ‘dat’ door ‘die’ geen probleem zou moeten zijn, omdat de verdeling van de aanwijzende voornaamwoorden ook een historisch construct is – net als alles trouwens. De meesten zullen dat onwennig vinden, maar zoals gezegd; taal is ontembaar, net als het weer.
Asis Aynan
Dit is de negende aflevering van de Kantine Kroniek, een columnserie die ik meestal in de kantine van de Hogeschool van Amsterdam schrijf. In de eetgelegenheid van de school schrijf ik over het wel en wee binnen de hogeschool én daarbuiten.
